Tama Biała Góra – miejsce gdzie zaczynają się Żuławy!

Zespół Śluz w Białej Górze to miejsce-niespodzianka. Takie, które znajduje się, właściwie pod nosem. O istnieniu, którego nie miało się wcześniej pojęcia. Tama turystycznie jest miejscem niezwykle przystępnym, do którego bez problemu można dojechać samochodem lub wybrać się na rowerową wycieczkę, aby podczas aktywnego wypoczynku zatrzymać się na małe zwiedzanie aby sprawdzić czym jest powszechnie zwana tama Biała Góra znajdująca się tam, gdzie zaczynają się Żuławy!

O istnieniu tamy dowiedziałem się dzięki Szymonowi, który był przewodnikiem podczas wycieczki po niedalekim Sztumie. Tama miała być jedynie ciekawostką, kolejnym punktem na mapie charakterystycznych miejsc w regionie. Okazała się, jednak niezwykle ciekawa.

Zespół Śluz w Białej Górze znajduje się w miejscu, w którym Wisła tworzy swoje wschodnie ujściowe ramię, rzekę Nogat. Miejsce to znajduje się zaledwie dwadzieścia minut jazdy samochodem z miejscowości Sztum i pół godziny z Malborka. Administracyjnie zespół śluz znajduje się w miejscowości Biała Góra, koło miejscowości o charakterystycznej nazwie Piekło.

Zespół Śluz – styk trzech rzek

Miejsce to potocznie zwane jest tamą ale prawidłowa nazwa to zespół śluz. Skąd taka nazwa i ile śluz się tam znajduje. Otóż powstanie tamy jest w miejscu styku trzech rzek. Mianowicie Wisły, która ma tutaj jedno ze swoich ujść i tworzy w ten sposób rzekę Nogat. Już w biegu rzeki Nogat, za pierwszą, główną śluzą dołącza rzeka Liwa, zwana również Leniwką. Cały ten kompleks, zbudowany wiele lat temu składa się, zatem z dwóch śluz. Jedna, regulująca odpływ wody z Wisły do Nogatu i druga, mniejsza regulująca dopływ wody z Liwy, również do Nogatu.

Kiedy i po co powstała Tama Biała Góra?

W przeszłości dwa miasta na pomorzu dosyć mocno ze sobą rywalizowały. Historycznie były one bardzo znaczące dla regionu i obecnie ciężko sobie wyobrazić aby był one na takim samym poziomie rozwoju jak kiedyś. Mianowicie, Gdańsk oraz Elbląg toczyły spore dotyczące również regulacji rzek oraz nawodnienia swoich terenów. Trzeba mieć na uwadze, że w dawnych czasach żegluga śródlądowa była jedną z głównych metod transportu, szczególnie znacząca dla handlu.

Przepływający przez Malbork i Elbląg Nogat był niegdyś największą odnogą Wisły, którą spływała prawie 90% wód wiślanych. Niestety natura pozmieniała plany i Nogat stawał się powoli płytkim rozlewiskiem. Zapewne w XV i XVI wieku nie było wielkich możliwości regulacji rzek. W celu ratowania rzeki przed wyschnięciem w 1553 roku przekopano kanał łączący Wisłę z Nogatem nieopodal Białej Góry, właśnie. Sytuacja zmieniła się diametralnie bo większość wód spływała ponownie Nogatem a Wisła w swoim dalszym biegu utraciła żeglowność.

Wieloletnie spory między Gdańskiem a Elblągiem z tego powodu, zaskutkowały podjęciem decyzji o regulacji odpływu wody z Wisły i w 1612 powstałą w tym miejscu tama. Po dawnej tamie nie ma już śladu. Niestety, została zniszczona podczas Potopu Szwedzkiego. Region powrócił do punktu wyjścia, ponownie borykając się z problemem niedoboru wody dla Gdańska i nadmiarem wody dla regionu Malborka i Elbląga. Ostatecznie tamę, w obecnie istniejącej formie wybudowano dopiero w połowie XIX wieku. Kolejna, małą tamę w miejscu w którym Liwa wpływa do Nogatu wybudowano w 1930 roku.

Obecnie po wielu awariach i 1930 roku, kiedy Żuławy zostały zalane, odpływ wód z Wisły do Nogatu został bardzo mocno ograniczony. Sam Nogat jak i Wisła są obecnie rzekami uregulowanymi. Na Nogacie wybudowano trzy stopnie wodne aby go ustabilizować i zapewnić możliwość żeglugi.

Jak jest w kompleksie śluz?

Port jachtowy

Od razu po przyjeździe do śluzy widać, że jest to miejsce cywilizowane i pod czyjąś, specjalistyczną opieką. Pod tamą, już na zalewie rozpoczynającym Nogat znajduje się małą marina, w której znajduje się kilka niewielkich rozmiarów żaglówek i barek. Kilka budynków i małe molo potwierdzają turystyczne ambicje administratorów Białej Góry i tamy. Cały kompleks jachtowy jest mocno zarośnięty szuwarami, natura powoli zabiera co swoje. Prawdopodobnie była kiedyś tam, również plaża, pozostały znaki informujące o zakazie kąpieli. Ludzi tam niewiele a i turystów bardzo mało. Samych jachtów zacumowanych zaledwie kilka sztuk. Wszystko dzięki temu jest bardzo spokojne, bez intensywnego natłoku turystów.

Z molo, tak naprawdę najlepiej widać główną tamę. Jest to potężna konstrukcja wznosząca się nad Nogatem i daje do myślenia, że w przypadku jej przerwania Żuławy zostałyby zalane.

Śluza chroniąca Żuławy

Od niewielkiego portu jachtowego w kilka minut można przejść na tamę. Po drodze przechodzimy wiaduktem nad rzeką Liwą. W tym miejscu krzyżują się trzy drogi łączące Sztum, wieś Rudniki oraz Piekło. Na samej tamie prowadzi droga do Piekła, więc należy w tym miejscu zachować ostrożność i mieć na uwadze jadące samochody.

Stojąc na tamie możemy obserwować widok na Wisłę od strony zachodniej Oraz na Nogat i Żuławy od trony wschodniej. Przy dobrej pogodzie można popatrzeć na prawdę daleko, a sam widok robi, naprawdę niezłe wrażenie.

Mała śluza na rzece Liwie

Ze “szczytu” tamy można zejść na dół i podejść do małej, bocznej śluzy. Co prawda po drodze znajduje się bramka ale jest ona otwarta. Śluza na Liwie robi nie mniejsza wrażenie, niż ta na Wiśle. Dzięki temu, że strumień rzeki Liwy jest mały można bezpiecznie podejść do śluzy i popatrzeć na nią z bliska. Widać, wówczas mechanizmy i zabezpieczenia całej konstrukcji. Stąd, również można popatrzeć w górę na większą śluzę na Wiśle zaraz u jej podnóży.

Nazwa Białej Góry

O nazwach w tym miejscu wiemy jedynie z legend. Nazwa Białej Góry wzięła się od flisaków pływających niegdyś Nogatem. Była w tym miejscu piaszczysta góra, która w słońcu wydawałą się być biała. Stąd nazwa Biała Góra. Flisacy, również nadali nazwę pobliskiej wsi Piekło. Dawne miejsce, przed wybudowaniem pierwszej tamy, w którym Wisła dzieliła swój bieg i zaczynał się Nogat było właśnie w miejscu, gdzie obecnie znajduje się Piekło. Nurt był tak wartki, że pływanie w tym miejscu było dla flisaków prawdziwym piekłem.

Tama Biała Góra – czy i jak dojechać?

Odpowiedzi na pytanie czy pojechać na tamę możecie się łatwo domyślić. Natomiast, czym dojechać? Moim zdaniem najlepiej samochodem. Jest to mało popularne, ustronne miejsce i komunikacją zbiorową zapewne byłoby ciężko. Po tamie, natomiast jeździ wielu rowerzystów, którzy odbywają tu swoje mniejsze lub większe wycieczki, często z rodzinami. Jeśli zaciekawiła Was ta budowla i chcecie dowiedzieć się więcej szczegółów konstrukcyjnych i historycznych, to odsyłam to strony gminy Sztum poświęconej śluzom.

Zobacz także:

Obóz Koncentracyjny Stutthof – nazistowski ośrodek na pomorzu

Muzeum w nadmorskim Sztutowie przez wielu turystów jest postrzegane jako atrakcja do której być może warto się wybrać. Dla większości,

X